پرسش و پاسخ های اصلی با رئیس همایش
محور اول: اهداف و اهمیت همایش
پرسش:
جناب آقای دکتر فاتحی، هدف اصلی از برگزاری دومین همایش ملی هوش مصنوعی در تصویربرداری پزشکی چیست؟
پاسخ:
برگزاری دومین همایش ملی هوش مصنوعی در تصویربرداری پزشکی با هدف ارتقای دانش جامعه پزشکی، به‌ویژه متخصصان فعال در حوزه تصویربرداری پزشکی، برنامه‌ریزی و در تقویم علمی کشور گنجانده شده است. در این میان، رشته تصویربرداری قلب و عروق جایگاه ویژه‌ای دارد؛ چرا که علاوه بر متخصصان رادیولوژی، متخصصان قلب (کاردیولوژیست‌ها) نیز نقش محوری در این حوزه ایفا می‌کنند. از همین رو، مجموعه‌ای از تخصص‌های پزشکی در فرآیند تولید و تحلیل تصاویر قلبی نقش مهمی دارند.
هوش مصنوعی در حوزه تصویربرداری پزشکی، به‌ویژه در تصویربرداری قلبی، نسبت به سایر شاخه‌های پزشکی موفقیت چشمگیری داشته و توانسته است بیشترین بهره‌برداری را در این زمینه به همراه داشته باشد. شایان ذکر است که بخش عمده‌ای از محصولاتی که در حوزه هوش مصنوعی موفق به دریافت تأییدیه‌های رسمی از مراجع نظارتی شده‌اند، در زمینه تصویربرداری پزشکی بوده‌اند. این دستاوردها نشان‌دهنده آن است که رشته تصویربرداری، بیش از سایر حوزه‌های پزشکی، آمادگی بهره‌برداری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی را دارد.
پرسش:
با توجه به موضوع محوری امسال یعنی «تصویربرداری هوشمند قلب و عروق»، چرا این حوزه به عنوان تمرکز اصلی همایش انتخاب شده است؟
پاسخ:
انتخاب حوزه «تصویربرداری هوشمند قلب و عروق» به‌عنوان محور اصلی دومین همایش ملی، به دلیل جایگاه برجسته آن در توسعه سامانه‌های هوشمند در سطح جهانی صورت گرفته است. پس از رشته رادیولوژی، حوزه قلب و عروق بیشترین پیشرفت را در زمینه بهره‌گیری از هوش مصنوعی داشته است. علت این موفقیت، آمادگی بالای داده‌های مرتبط با تصویربرداری برای انجام مدلسازی و توسعه سیستم‌های هوشمند است که زمینه‌ساز کاربردی شدن این فناوری در این حوزه شده است.
از سوی دیگر، انستیتو قلب و عروق شهید رجایی به عنوان یکی از پیشگامان حوزه دیجیتالی‌سازی خدمات سلامت و اجرای موفق برنامه بیمارستان الکترونیک، زیرساخت و علاقه‌مندی لازم برای تمرکز بر توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی را فراهم کرده است. این عوامل در مجموع باعث شدند تا تصویربرداری هوشمند قلب و عروق به عنوان موضوع محوری همایش امسال انتخاب شود.
پرسش:
چه تفاوت‌ها و پیشرفت‌هایی در دومین دوره همایش نسبت به دوره نخست آن مشاهده می‌شود؟
پاسخ:
در فاصله زمانی میان نخستین و دومین دوره همایش هوش مصنوعی در تصویربرداری پزشکی، شاهد گسترش قابل‌توجهی در میزان نفوذ و کاربرد ابزارهای هوش مصنوعی در این حوزه بوده‌ایم. در زمان برگزاری نخستین همایش، استفاده از هوش مصنوعی بیشتر به‌عنوان یک ایده نوآورانه مطرح بود. اما امروز، این فناوری به یک واقعیت انکارناپذیر در عرصه تصویربرداری پزشکی تبدیل شده است.
هوش مصنوعی اکنون به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از عملکردهای بالینی و ارائه خدمات پزشکی در حوزه تصویربرداری شناخته می‌شود. به همین دلیل، ضروری است که کلیه گروه‌های تخصصی و کارشناسی فعال در این حوزه، با مفاهیم و کاربردهای هوش مصنوعی آشنا شوند و جایگاه آن را در فعالیت‌های روزمره حرفه‌ای خود به‌درستی درک کرده و با آن همگام شوند.
محور دوم: علمی و تخصصی
پرسش:
در حال حاضر، هوش مصنوعی در کدام حوزه‌های تصویربرداری پزشکی در ایران بیشترین کاربرد را دارد؟
پاسخ:
در حال حاضر، واقعیت این است که هوش مصنوعی هنوز به‌صورت گسترده وارد فرآیندهای بالینی در حوزه تصویربرداری پزشکی در ایران نشده است. یکی از دلایل اصلی این وضعیت، عدم دسترسی به سامانه‌هایی است که فرآیندهای تولید صنعتی خود را به‌طور کامل طی کرده باشند و بتوانند به‌عنوان محصول نهایی در اختیار مراکز درمانی و تشخیصی قرار گیرند.
با این حال، ایران در زمینه پژوهش‌های مرتبط با هوش مصنوعی، به‌ویژه در حوزه پزشکی و تصویربرداری، جزو کشورهای پیشرو به شمار می‌آید و فعالیت‌های علمی قابل توجهی در این عرصه انجام شده است. اما هنوز این فعالیت‌های پژوهشی به مرحله تولید محصول عملیاتی و قابل استفاده در محیط‌های بالینی نرسیده‌اند. در نتیجه، می‌توان گفت که ظرفیت علمی کشور در این زمینه بالا است، اما برای بهره‌برداری عملیاتی از این فناوری نیازمند طی شدن مراحل توسعه محصول و تجاری‌سازی هستیم.
پرسش:
نقش الگوریتم‌های یادگیری ماشین و یادگیری عمیق را در تشخیص بیماری‌های قلب و عروق چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پاسخ:
الگوریتم‌های یادگیری ماشین و یادگیری عمیق، به عنوان زیرشاخه‌هایی از هوش مصنوعی، در سال‌های اخیر توانمندی‌های قابل توجهی را در حوزه پزشکی و به‌ویژه در تصویربرداری پزشکی نشان داده‌اند. این الگوریتم‌ها توانسته‌اند خروجی‌هایی بسیار دقیق و قابل اتکا در تحلیل تصاویر پزشکی ارائه دهند.
در حوزه تصویربرداری قلب و عروق، به دلیل اهمیت حیاتی این سیستم در حفظ حیات انسان، استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و به‌ویژه الگوریتم‌های هوشمند، به‌طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، تشخیص بیماری‌های قلبی-عروقی تنها متکی بر داده‌های تصویربرداری نیست، بلکه نیازمند ترکیب اطلاعات بالینی، نتایج آزمایشگاهی و تصاویر پزشکی است.
بنابراین، استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و یادگیری عمیق در چارچوبی جامع که تمام این داده‌ها را در نظر بگیرد، می‌تواند منجر به توسعه مدل‌هایی شود که پیش‌بینی دقیق‌تری از وضعیت سلامت فرد ارائه دهند و در نتیجه نقش مؤثری در حفظ و ارتقاء سلامت بیماران ایفا کنند.
پرسش:
مهم‌ترین چالش‌های پیاده‌سازی ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی در سیستم درمانی کشور ما چیست؟
پاسخ:
برای بررسی چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی در نظام سلامت کشور، نخست باید به ساختار اقتصاد سلامت در ایران توجه داشت. در حال حاضر، استارتاپ‌ها و گروه‌های نوپای متعددی بر پایه پژوهش‌های دانشگاهی و پایان‌نامه‌ها اقدام به توسعه سامانه‌های هوشمند کرده‌اند و این ابزارها را به جامعه پزشکی عرضه نموده‌اند. با این حال، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، نبود سازوکار مشخص برای تأمین منابع مالی مورد نیاز جهت بهره‌برداری از این سامانه‌هاست. به‌عبارت دیگر، به دلیل فقدان ارزش افزوده اقتصادی ملموس برای مؤسسات درمانی، سرمایه‌گذاری در زمینه خرید و استقرار این ابزارها با محدودیت مواجه است.
چالش دوم، کمبود داده‌های معتبر و دارای برچسب (labeled data) برای آموزش و ارزیابی سامانه‌های هوش مصنوعی است. علی‌رغم وجود ایده‌های بسیار خلاقانه و پیشرو در کشور، اغلب این فعالیت‌ها در مقیاس محدود و صرفاً در قالب پروژه‌های پژوهشی و مقاله‌نویسی باقی می‌مانند. برای آنکه این مدل‌ها به مرحله بلوغ برسند و قابلیت تجاری‌سازی و استفاده در محیط‌های بالینی واقعی را پیدا کنند، نیازمند بهره‌گیری از زیرساخت‌های داده‌ای گسترده و پالایش‌شده هستند. در حال حاضر، فرآیندهای یکپارچه‌سازی، پردازش و استانداردسازی داده‌ها در کشور با موانعی از جمله مشکلات زیرساختی، ضعف نرم‌افزارهای بومی، ابهامات مقرراتی و محدودیت‌های حقوق پژوهشی مواجه‌اند.
سومین چالش، عدم آمادگی کافی و آگاهی محدود جامعه پزشکی نسبت به کاربرد و نحوه بهره‌برداری از سامانه‌های هوشمند است. این موضوع سبب می‌شود که علاقه و اشتیاق لازم برای به‌کارگیری این فناوری‌ها در عمل بالینی به میزان کافی وجود نداشته باشد. از این رو، افزایش سواد دیجیتال و توانمندسازی پزشکان و متخصصان در این زمینه یکی از الزامات اصلی توسعه پایدار ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی در نظام سلامت کشور محسوب می‌شود.
پرسش:
چه نهادها یا دانشگاه‌هایی در این همایش مشارکت علمی و اجرایی دارند؟
پاسخ:
این همایش با میزبانی انستیتو قلب و عروق شهید رجایی برگزار می‌شود که به عنوان برگزارکننده اصلی، مسئولیت سازماندهی اجرایی و علمی آن را بر عهده دارد. شبکه هوش مصنوعی در تصویربرداری پزشکی نیز به عنوان پشتیبان محتوای علمی، با همکاری مجموعه‌ای از مؤسسات فعال در حوزه‌های پزشکی و مهندسی، نقشی کلیدی در طراحی محورهای تخصصی همایش ایفا کرده است.
برنامه علمی این همایش مورد تأیید انجمن انفورماتیک تصویربرداری اروپا (EIBIR) قرار گرفته و همچنین آکادمی هوش مصنوعی این انجمن اعتبار علمی آن را تأیید نموده است. علاوه بر این، فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران و کارگروه سلامت دیجیتال آن، حمایت رسمی خود را از این رویداد اعلام کرده‌اند و فعالیت‌های علمی این همایش با لوگوی فرهنگستان ارائه خواهد شد.
از میان نهادهای دانشگاهی، دانشگاه صنعتی شریف به‌ویژه تیم مهندسی آن، مشارکت علمی نزدیکی با این همایش دارد و در کنار انستیتو قلب و عروق شهید رجایی در تولید محتوای تخصصی و ارائه سخنرانی‌های علمی همکاری خواهند داشت. این هم‌افزایی میان نهادهای علمی و تخصصی، زمینه‌ساز تبادل دانش میان حوزه‌های مهندسی، پزشکی و علوم داده در این همایش خواهد بود.
پرسش:
آیا در این دوره سخنرانان یا شرکت‌کنندگان بین‌المللی هم حضور دارند؟
پاسخ:
بله، در این دوره از همایش، شاهد حضور سخنرانان بین‌المللی برجسته‌ای هستیم. این همایش توسط آکادمی هوش مصنوعی در تصویربرداری پزشکی برگزار می‌شود که خود زیرمجموعه‌ای معتبر و علمی از انجمن اروپایی انفورماتیک تصویربرداری پزشکی (EUSOMII) است.
ریاست افتخاری این همایش را پروفسور ماتیاس پروکوپ (Prof. Mathias Prokop)، از چهره‌های شناخته‌شده و تأثیرگذار در حوزه تصویربرداری هوشمند پزشکی در سطح بین‌المللی، بر عهده دارند. ایشان علاوه بر نقش نمادین، سخنرانی افتتاحیه این رویداد علمی را نیز ارائه خواهند داد. حضور چنین شخصیت‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده جایگاه علمی و جهانی این همایش است و فرصت ارزشمندی برای تبادل تجربیات و دانش در سطح بین‌المللی فراهم می‌سازد.
